Historia Trójmiasta
Gdańsk jest jednym z najstarszych miast Polski, wymienionym pierwszy raz w 997 r., co uznaje się za rok jego założenia. Miasto obchodziło swój 1000-letni jubileusz w 1997 r. Położenie Gdańska jest i było idealne, dlatego ludzie zaczęli się tu osiedlać znacznie wcześniej. Ze względu na ujście Wisły od X wieku funkcjonował tu ważny punkt transportowania towarów z miejsc położonych wzdłuż rzeki. Gdańsk oraz cały region pomorski stały się od tej pory centrum niemieckiej ekspansji na wschód, jak również polskiej ekspansji na północ. Miało to znaczny wpływ na charakter miasta, będącego mieszanką kilku kultur. Przez kilka stuleci Gdańsk pozostał niezależnym księstwem, dopóki w XIII wieku nie przyłączono go do Polski.
Długie Pobrzeże w Gdańsku około roku 1900
Na pierwszym planie widać Żuraw, który od czasów średniowiecza pomagał ładować i rozładowywać statki cumujące w porcie
W 1236 r. Gdańsk po raz pierwszy otrzymał prawo miejskie, a w 1260 r. papież przyznał miastu przywilej organizowania dorocznych jarmarków św. Dominika. Trzy lata później Gdańsk otrzymał prawa miejskie na prawie lubeckim, po czym szybko stał się członkiem Ligi Hanzeatyckiej, związku miast handlowych Europy Północnej. W konsekwencji walki o wpływy pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim ten ostatni wszedł do miasta w 1308 r. Gdańsk wrócił jednak pod panowanie Polski w 1454 r.; przyznano mu wtedy szeroką autonomię, która utrzymała się w mocy przez następne 300 lat, między innymi otrzymał prawo bicia własnej monety. Przez cały ten okres Gdańsk cieszył się pewnym rodzajem niezależności od władzy centralnej, np. w 1569 r. miasto odmówiło przystąpienia do Polsko-Litewskiej Unii Realnej. Po oblężeniu Gdańska przez Polskę miasto musiało jednak zaakceptować nowe realia polityczne.
Dobrze rozwinięty port dał Polsce dostęp do rynków europejskich, co spowodowało rozkwit handlu produktami rolnymi. Gdańsk prowadził lokalną politykę handlową i nie można było uznać miasta ani za pruskie, ani za polskie. Oficjalnym językiem Gdańska i Sopotu był jednak aż do 1945 r. niemiecki, kiedy wysiedlono ludność niemiecką i sprowadzono polskich uchodźców z innych części kraju. Przez długie wieki Gdańsk zamieszkiwała polska społeczność, trzeba jednak uczciwie przyznać, że prawie wszystkie miasta w średniowieczu były zdominowane przez niemiecki język i zwyczaje, a ich system administracyjny powstał na podstawie niemieckiego prawa.
XV wiek to okres rozkwitu. Żywiołowo rozwijał się handel z pozostałymi miastami Hanzy, w tym z Kopenhagą. Trwała dobra koniunktura, której kulminacja nastąpiła w XVI wieku, szczególnie jeżeli chodzi o ilość wywiezionego zboża. Handel z kupcami holenderskimi wzrastał kosztem handlu z innymi członkami Hanzy. Zagraniczni kupcy osiedlili się masowo w Gdańsku, gdzie korzystali z obowiązującego od 1496 r. zakazu, według którego polscy kupcy nie mogli opuszczać kraju.
XVI wiek stał pod znakiem walki między katolikami i protestantami. Kilka edyktów potwierdziło tolerancję i miasto zaczęło udzielać azylu uchodźcom religijnym z innych krajów.
Gdańsk stał się potęgą, miejscem spotkań ludzi z całej Polski. Było to bezkonkurencyjnie największe miasto Polski, w 1600 r. mieszczące 50 000 mieszkańców, w porównaniu z 10 000 w Warszawie, stolicy, i 17 000 w Krakowie.
Gdańska Złota Brama anno 1687, wyglądająca prawie tak samo, jak obecnie.
Nowy okres rozkwitu przypadł na XVII wiek, kiedy liczba mieszkańców osiągnęła 77 000, natomiast jeżeli chodzi o bogactwo i splendor architektoniczny, można Gdańsk porównać z Kopenhagą, która wówczas stanowiła największy port bałtycki. W 1618 r. osiągnięto szczyt, eksportując 25 razy więcej zboża niż w 1491 r.
Bitwa pod Oliwą 1627
Mocno dały się Polsce we znaki wojny północne, najbardziej jednak od 1648 r. W 1656 r. 30 holenderskich i 10 duńskich okrętów przełamało blokadę szwedzką. Pokój w Oliwie w 1660 r. położył kres inwazji szwedzkiej (tzw. potopowi szwedzkiemu), lecz działania wojenne poważnie zaszkodziły handlowi zbożem i zapoczątkowały okres recesji.
W 1772 r. każde z państw sąsiadujących zajęło spory obszar Polski. Prusy zagarnęły wszystko, co leżało wokół Gdańska, w czego konsekwencji miasto zostało odcięte od wewnętrznych części Polski, tracąc istotny element podstawy swej egzystencji. Kiedy w 1793 r. państwa sąsiadujące powtórzyły tę ucztę, Gdańsk został włączony do Królestwa Prus.
Ulica Długa podczas wkroczenia wojsk Napoleona do miasta w 1807 roku. Na obrazie wyraźnie widać duże przedproża przed domami. Przedproża były typowym elementem architektury Gdańska, ale w 1868 roku zostały usunięte z Długiej, żeby usprawnić tam ruch uliczny.
Z powodu wojen napoleońskich w latach 1807-1814 Gdańsk stał się częściowo autonomicznym wolnym miastem. Na początku radziło sobie ono znakomicie, jako dostawca produktów przemysłu wojennego, lecz kilkakrotne oblężenie oraz splądrowanie zniszczyło jego część. Od 1814 r. Gdańsk znowu znajdował się pod panowaniem Prus, ale sam pomysł wolnego miasta podkreślił jego szczególny charakter i w późniejszym czasie nastąpił powrót do tej idei.
Od XIII wieku Sopot funkcjonuje jako osada rybacka, ale w okresie panowania Prus miasto przeobraża się w miejsce letniego wypoczynku dla osób zamożnych. W XIX wieku założono kilka kąpielisk oraz parków i zbudowano pierwsze molo. W 1870 r. w Sopocie zagościła kolej, co mocno przyczyniło się do rozwoju miasta jako resortu turystycznego. W mieście powstało kilka hoteli, które powszechnie stały się znane jako Riwiera Północna.
Od 1850 r. i w kolejnych dekadach znacząco rozwinęła się w Gdańsku infrastruktura, powstała między innymi kolej, gazownia, do domów została doprowadzona woda, system kanalizacyjny, zaczęły funkcjonować tramwaje konne. 10 lat przed wybuchem pierwszej wojny światowej, w 1904 r., powstała Politechnika Gdańska.
Ulica Długa w roku 1855 – najstarsza znana fotografia Gdańska
Po pierwszej wojnie światowej Polska pojawiła się ponownie na mapie świata, po około 150 latach niemieckiego, austriackiego i rosyjskiego panowania. Granice nowo powstałego państwa nie zostały od początku jasno zdefiniowane i stanowiły przedmiot dyskusji także w samej Polsce: Wielka Polska, której terytorium miało zamieszkiwać kilka różnych narodowości, albo Polska narodowa, w której granicach nie byłoby tylu mniejszości narodowych. Gdańsk był w przeważającej części zorientowany w stronę Niemiec, po pierwszej wojnie światowej zaledwie 15% mieszkańców stanowili rodowici Polacy. Pokój wersalski odkurzył pojęcie wolnego miasta i od 1920 r. Gdańsk posiadał status wolnego miasta pod ochroną Polski.
Sopot należał wtedy do Gdańska, a wraz z otwarciem eleganckiego Grand Hotelu i przedłużeniem molo do 511 metrów turystyka zaczęła odgrywać jeszcze większą rolę niż dotychczas.
Polska uznała brak narodowego miasta portowego za fakt nie do zaakceptowania, pomimo że traktat wersalski gwarantował jej dostęp do portu w Gdańsku. Gdynia istniała przez wiele lat jako mała osada rybacka, z czasem rozwijając się w nieco większą wieś (w 1921 r. liczyła 1281 mieszkańców). Jej położenie było jednak niemal idealne do tego, by w przyszłości powstał tu międzynarodowy port, dlatego czołowe siły polityczne w stolicy dokładały wszelkich starań, aby właśnie na tym miejscu wybudować duży port i stworzyć miasto handlowe. Starania te zostały zwieńczone sukcesem. Liczba mieszkańców Gdyni wzrosła do 127 000. Była to największa inwestycja II Rzeczpospolitej, przeprowadzona przeważnie z pomocą prywatnego i zagranicznego kapitału; bardzo ważną rolę w budowie portu odegrała w latach 1925-1935 między innymi duńska firma konstrukcyjna Højgård & Schultz.
W 1933 r. wybory w Gdańsku wygrali naziści, w konsekwencji czego miasto rozpoczęło bliską współpracę z reżimem nazistowskim w Niemczech. Roszczenia Niemiec dotyczące korytarza do Gdańska przez polskie terytorium miały spowodować napięcia między krajami.
II wojna światowa rozpoczęła się 1 września atakiem niemieckich żołnierzy we Westerplatte i przejścia graniczne do Polski. Obrona polskiej poczty w Gdańsku została opisana między innymi w powieści Güntera Grassa Blaszany bębenek. Gdańsk poważnie ucierpiał z powodu rosyjskich bombardowań w marcu 1945 r. oraz splądrowań, które nastąpiły później. Historyczne centrum Gdańska zostało zniszczone w prawie stu procentach.
Po wyzwoleniu Gdańsk został włączony do Polski, prawie wszystkich Niemców deportowano zaś do Niemiec; równocześnie w mieście zostali zakwaterowani Polscy uchodźcy. Szybko zaczęła działać Stocznia Gdańska, co spowodowało wysoki poziom aktywności w całym regionie. Swą działalność wznowiły także uczelnie wyższe oraz fabryki przemysłu ciężkiego. Gdańsk, Sopot oraz Gdynia zostały połączone ze sobą wspólną infrastrukturą, a Trójmiasto stało się jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się regionów Polski komunistycznej.
Miasto średniowieczne zostało odbudowane z poszanowaniem dla historycznej stylistyki centrum. Centralne jego części wzniesiono stosunkowo szybko, lecz do dnia dzisiejszego istnieją obszary, których jeszcze nie zrekonstruowano. Ostatnia większa odbudowa została ukończona około roku 2022.
W latach 60. XX wieku wśród pracowników przemysłowych zaczęły wybuchać zamieszki, których kulminacją na początku lat 80. było powstanie związku zawodowego „Solidarność” oraz będący jego następstwem stan wojenny w latach 1981-1983. W 1989 r. Solidarność oraz postać późniejszego prezydenta, Lecha Wałęsy, stanowią główne siły zmian systemowych, które wkrótce miały odmienić oblicze Europy i reszty świata.
Od momentu zmiany systemu Trójmiasto kontynuowało swój rozwój, między innymi poprzez znaczący rozkwit terenów portowych w Gdyni. Zaczęto przykładać coraz większą wagę do turystyki i przez ostatnie dwie dekady wzdłuż wybrzeża powstała bardzo duża liczba hoteli.
Wyślij wiadomość e-mail na adres m@hardenfelt.pl, jeśli chcesz, aby duński albo anglojęzyczny przewodnik pokazał Ci najważniejsze miejsca w Warszawie.